تشخیص طلای خالص

جهت پیش آزمایش تشخیص طلا در جواهرسازی ، ابتدا یک نمونه از فلز را بدون افزودن ماده سیال کننده ذوب می کنند . در این حال بایستی یک رنگ زیتونی روشن به دست آید و نیز بعد از سرد شدن فاقد لکه باشد . یک روکش قهوه ای حاکی از وجود ناخالصیها میباشد. در صورت موفقیت آمیز بودن آزمایش تست لوله آزمایش به کار برده می شود :

- حدود ۱گرم از نمونه ماده که به صورت نازک نورد شده است در حدودا ۶ ml تیزاب سلطانی حل می گردد. برای تجزیه کردن اسید نیتریک اضافی آن را می جوشانیم . در اینحال نبایستی دانه های سفید متمایل به زرد و برفی شکل کلرید نقره پدیدار گردند. ۲- محلول را بایستی با۲۰ ml تا ۳۰ ml آب مقطر رقیق نمود . ۳- ۵ کلرهیدرات هیدرازین افزوده و محلول را هم می زنند . هر چه طلا است به صورت لجن قهوه ای رنگ در ته ظرف رسوب می کند تا اینکه محلول بالای آن مثل آب زلال در آید . ۴- از مایع زلال قدری برداشته و با آمونیاک ( جوهر نشادر ) مخلوط می کنند . رنگ آبی به معنی وجود مس است . تشکیل گلوله های برفی شکل می تواند به مفهوم وجود سرب ویسموت آهن و آلومینیم و غیره باشد . ۵- اگر محلول مورد آزمایش تا اینجا آزمایش را با موفقیت پشت سر گذراند به آن چند قطره محلول سولفید آمونیم می افزایند . اگر باز هم رسوبی تشکیل نگردید می توان تقریبا با اطمینان گفت که فلز مورد نظر طلای خالص است .

واحدهای توزین طلا : سوت، مثقال، گرم

- هر گرم 1000 میلی گرم و هر میلی گرم یک سوت است.
- هر گرم 1000 سوت است.
واحد دیگری که هنوز در نزد طلافروشان و جواهر فروشان مصطلح است مثقال می باشد که هر مثقال برابر 4 گرم و 608 سوت است یعنی 608/4 گرم.
- تذکّر:
واحد وزنی سنّتی دیگری که هنوز پس از طی زمانهای زیاد وطولانی در بین زرگرها در بعضی از نقاط کشور مورد استفاده قرار میگرد: نخود، لپه و گندم است که:
- هر نخود برابر است با 192 سوت است.
- هر نخود برابر است با 2 لپه است.
- هر لپه برابر است با2 گندم است.
مهم: برای توزین سنگهای قیمتی از واحد وزنی قیراط استفاده می نمایند.
هر قیراط برابر با 200 سوت است.
هر 5 قیرایط برابر با 1 گرم است.
مهم: آنچه در اصطلاح و در بازار سنّتی زرگرها مثقال شرعی گفته می شود با مثقال معمولی متفاوت است. هر مثقال شرعی برابر با 18 نخود است در حالیکه هر مثقال معمولی برابر با 24 نخود است.
واحد توزین فلزات در کشورهای اروپایی و آمریکایی:
هر اونس تروی دقیقاً برابر با 103431/31 گرم است.
واحد وزنی دیگر پوند است که عبارت است از پوند تروی و پوند معمولی است.
- پوند تروی برابر با 12 انس است.
- پوند معمولی برابر با 16 انس است.
نام دیگر انس معمولی، انس لندن می باشد. که هر اونس طلا معمولی برابر 28 گرم می باشد. واحد اندازه گیری متداول دیگری که در طلا و جواهرسازی اروپا و آمریا وجود دارد که پرین نامیده می شود. هر گرین برابر با648 گرم است..
ینی ویت واحد اندازه¬گیری دیگری در سیستم تروی است. هرپنی ویت برابر با 24 گرین است.
تذکّر:
در ترازوهای معمولی که در آنها از وزنه استفاده میگردد وزن هر وزنه یاسنگ برروی آن حد گردیده است و بهتر است پس از توزین طلا و جواهرات باتر از روی معمولی هر سنگ در جای خودش در داخل جعبة چوبی مخصوص قرار دهیم تا دچار سردرگمی و اتلاف وقت نگردیم.
- طلای شرعی:
به مقدار 16 نخود طلای 24 عیار یک مثقال طلای شرعی گفته می شود.

عیار طلا چیست؟

 عیار، در حقیقت مقدار طلای خالص در 24 قسمت از کل فلز است، یعنی اینکه عیار طلای 100 درصد خالص 24 است. بهترین طلای تجارتی که در ساخت زیور آلات به کار می رود.15 تا 18 عیار است. سکه های طلا عموما 6/21 عیار می باشند. یعنی در آنها 90 در صد طلا وجود دارد.
 برای تعیین عیار طلا در صنعت جواهرسازی  ایران مقادیر معینی را به عنوان مبنا قرار داده اند، مثلا طلای با عیار 9/999 ، طلای 22 را با عدد 916 و عیار 18 را با عدد 750 و عیار 14 را با عدد 585 نشان می دهند. وقتی می گوییم که طلایی عیارش 18 است منظور این است که 750 قسمت آن از طلای خالص و بقیه آن از فلزاتی مانند نقره، مس و نیکل است. برای تهیه عیار های رنگی طلا می توانیم به سه مورد اشاره کنیم
 (1برای تهیه طلای سفید با عیار 18 می بایست که 750 قسمت آنرا طلا،50 قسمت را نقره و 200 قسمت را پالادیم، یا 750 قسمت آن را طلا،135 قسمت آنرا نیکل، 85 قسمت را مس و 30 قسمت را روی در نظر بگیریم.
2) برای تهیه طلای به رنگ ارغوانی باید نسبتها را به صورت زیر در نظر بگیریم:49/78 درصد طلا و باقی فلز آلومینیوم.
3)برای تهیه طلای آبی روشن، نیاز به17/46 درصد طلا و 83/53 درصد ایندیم است. عیار طلا به روشهای مختلفی قابل تعیین است،از جمله روش سنتی با استفاده از سنگ محک و تیزاب سلطانی، روش تعیین عیار با دستگاه اسپکتروفتومتر و روش کوپلاسیون. در آزمایشگاه برکلی در کالیفرنیا، طلا از بیسموت ساخته شده است. این کار توسط دستگاه Bevalac که برای شتاب دادن ذرات اتمی طراحی شده است، انجام شد.
 این دستگاه یونهای کربن و نئون را به سرعت به سوی بیسموت شلیک می کند که این عمل از اتم بیسموت، قسمتهایی را به بیرون پرتاب کرده و عنصر سبکتری از نظر جرم اتمی یعنی طلا را بر جای می گذارد.کارکرد این دستگاه، برای یک میلیون اتم طلا حدود 10000 دلار، هزینه در برداشت.
در صورتی که قیمت طلای تولید شده در طی کل مدت کمتر از یک میلیاردیم یک سنت قیمت داشت که بیانگر اقتصادی نبودن طرح فوق می باشد. ضمنا در سال 1941 دکتر Kenneth از دانشگاه هاروارد و یکی از همکارانش با به کار گیری یکی از آخرین مدلهای دستگاه اتم شکن موفق به تبدیل جیوه به طلا شدند اما از آنجائیکه طلای بدست آمده از این روش، بسیار جزئی بوده و هزینه تولید آن بسیار بالا بود لذا از ارزش اقتصادی برخودار نگردید

چگونگی شناخت طلا: سنگ محک و تیزآب سلطانی

عوامل شناخت طلا عبارت است از: سنگ محک و تیزآب (اسید)، که هر کدام را به طور جداگانه در مقاله امروز جواهرسازی بررسی می نماییم.
سنگ محک:
سنگ محک، سنگی است سیاه رنگ از جنس سیلیسیوم و کوارتز و در شکلهای مختلف در بازار وجود دارد و در هنگام استفاده باید دمای آن حدوداً به اندازه دمای بدن باشد، یعنی 37 درجة.س باشد.
تیزآب:
در بعضی از کتابها تیزآب سلطانی همان اسید نیتریک خالص می باشد که توسط محمد زکریای رازی کشف شده است. این اسید را در اصطلاح عامیانه بنام جوهر شوره می شناسند و فرمول آن (HNO3) می باشد.
اگر در مقدار (30CC) این اسید مقدار (0.5CC) اسیدکلریدریک (HCL) و اسم عامیانه جوهر نمک اضافه میگردد، عیار تیزآب بالاتر خواهد رفت بطوریکه تیز آب سلطانی برای اعیار=17/(750) استفاده می شود.
تیزآب سلطانی +0.5cc (HCL) برای عیار =18(750) استفاده می شود.
نحوه عمل (شناخت طلا):
ابتدا فلز مشکوک به طلا را روی سنگ محک (20 بار) میکشیم سپس مقداری تیزآب عیار شده را روی آن میکشیم (به اندازة یک قطره).
واکنش یکی از موارد زیر است:
1- هیچ واکنشی دیده نمی شود: نتیجه آنکه فلز مربوطه طلایی با همان عیار تیزآب می باشد.
2- رنگ اثر کشیده شده روی سنگ کم رنگتر می شود: در این حالت عیار فلز مربوطه پایین تر از عیار تیزآب می باشد.
3- اثر روی سنگ محک بکلّی محو میگردد: که حاکی از این است که فلز مربوطه یا اصولاٌ طلا نیست و یا دارای مقدار کمی طلا می باشد که می بایست با آزمایشات دیگری (ری گیری) مقدار آن مشخص شود.
روش دیگر شناخت طلا:
روی قسمتی از فلز مشکوک به طلا را کمی سوهان میکشیم تا چنانچه فلز آبکاری شده است، لایه آبکاری شده از بین برود. سپس در محل سوهان زده شده یک قطره تیز آب عیار شده می زنیم:
- هیچ اثری برروی آن ندارد و این نشان می دهد که فلز طلا بوده و هم عیار و یا بالاتر از تیزآب می باشد (توجه: فلزی روی و کرم در برابر تیزآب واکنش نمی دهد که بر اساس رنگ و خصوصیت فیزیکی و شیمیایی قابل شناخت هستند.)
- محل مربوطه به روی فلز بر اثر آب سیاه می شود که هر چه سیاهی بیشتر باشد نشان دهندة آن است که فلز طلا با عیار پایینتر از عیار تیزآب می باشد.
- براثر ریختن تیز آب محل به رنگ سبز به جوش می آید و بعد از پاک کردن تیز آب با یک دستمال محل براق می شود. در این حالت فلز مربوطه طلا نبوده و مقطع براق شده رنگ اصلی فلز را نشان می دهد.
توجه: ضرورت دارد طلاهایی که از قبل عیار آنها مشخص باشد، داشته باشیم (عیارهای مختلف) و هنگامی که یک طلا مشخص شد در کنار آن طلایی را که قبلاً مشخص دارد روی سنگ محک میکشیم و سپس با مقایسة رنگ آنها می توان عیار طلا را مشخص نمود.
طریقه پاک کردن سنگ محک:
« هر زمان سنگ محک پر شد و جای خالی برروی آن برای محک زدن دوباره نبود می توانید روی سنگ را تیز آب ریخته و سپس روی آن نمک پاشیده و بعد آنرا با آب بشویید.»
تذکر: طلای سبز از طلای زرد در مقابل تیز آب سلطانی واکنش آرامتری نشان می دهد زیرا دارای نقرة بیشتری است.

پرداخت و رنگ بندی طلا

در این مقاله در خصوص جواهرسازی به مقوله رنگ بندی و پرداخت طلا میپردازیم . ابتدا مدل را در ظرف مسی قرمز (کاسه زاغاب) قرار داده و مقداری جوهر نمک (HCL) و یا جوهر گوگرد (H2SO4) همراه با مقداری آب بر روی آن میریزیم، بدین صورت که یک قسمت جوهر نمک یا جوهر گوگرد و 2 قسمت آب. سپس کاسه زاغاب را روی حرارت ملایم قرار می دهیم تا اینکه پس از مدتی مدل به رنگ زرد برنجی در¬می¬آید. مدل را از ظرف در آورده و در آب شستشو می دهیم (محلول مورد نظر را می توان در ظرفی پلاستیکی و یا شیشه¬ای ریخته و مجدداً برای دفعات بعدی از آن استفاده کرد.) کاسه زاغاب نیز حتماً باید با آب شسته شود. اگر مدت زیادی طلا در این محلول جوشانده شود باعث کسری وزن میگردد که مقرون به صرف نمی باشد. روشهای مختلف پرداخت می تواند طلا را به رنگهای متفاوتی در بیاورد که رایجترین آنها در بازار رنگهای زرد و قرمز است.
- قرمز کردن طلا:
در این حالت از زاغاب کردن (عملیاتی که در بالا ذکر شد) مدل را کاملاً خشک کرده و در پودر اسیدبوریک (HBO3) قرار می دهیم تا لایه نازکی روی کار را بپوشاند، سپس آنرا حرارت می دهیم (حرارت در حدی باشد که طلا سرخ نشود)کمی صبر می کنیم تا طلا سرد شود و مجدداً عمل زاغاب را تکرار می کنیم با این تفاوت که این بار میخواهیم اسیدبوریک روی کار از بین برود و برای این منظور کمی گرم کردن مدل در محلول زاغاب کافیست برای براق کردن و پرداخت نهایی مدل از فرچه سیمی و یا دستگاه پولیش ساچمه استفاده می کنیم.
- زرد کردن طلا:
برای زرد کردن طلا از شوره قلم و شوره دودی استفاده می کنیم.
شوره قلم =  یک کیلو شوره + نیم کیلو زاغ + 250 گرم نمک
شوره دودی  = یک کیلو نشادر + نیم کیلو شوره
شما می توانید شوره دودی و شوره قلم را به صورت آماده از بازار هم تهیه کنید.
برای زرد کردن ابتدا عمل زاغاب مدل را در ظرف آبی که قبلاً آماده کرده¬ایم میزنیم و بعد آن را به پود شوره قلم آغشته می کنیم و بعد آن را روی تخته نسوز گذاشته و حرارت می دهیم، بر اثر حرارت شوره روی کار کف می کند و به اصطلاح شوره می آید (اگر مدت بیشتری به حرارت دادن ادامه دهیم، شوره بعد از کف کردن روی کار میسوزد) .
سپس آن را دوباره در آب می¬اندازیم تا شوره ¬روی آن شسته شود، در این موقع ما طلایی به رنگ زرد مات داریم که برای براق کردن آن از شوره دودی استفاده می کنیم، این بار مدل را بعد از در آب انداختن در شوره دودی فرومیبریم تا کاملاً به آن آغشته شود، سپس به صورت ملایم حرارت می دهیم.
هنگام حرارت دیدن شوره روی کار دود می کند. بعد از مدت کمی حرارت دیدن مدل را در آب فرو می بریم تا شوره روی آن شسته شود، برای پرداخت نهایی آن را بوسیله دستگاه پولیش ساچمه و یا فرچه سیمی کاملاً براق می کنیم. در آخر مدلهای پرداخت شده طلا را بوسیله خاک اره خشک می کنیم.

روشهای جداسازی طلا از سایر ترکیبات

ملغمه:
ترکیب هر فلز با جیوه را ملغمه گویند. میل ترکیبی طلا با جیوه زیاد است و یکی از روشهای جداسازی طلا از سایر ترکیبات است. برای جداسازی طلا از جیوه تبخیر می شود و طلا باقی میماند.
غالکاری:
غالکاری روشی است که طلا را از فلزات دیگر جدا میسازد. معمولاً در کارگاههای طلاسازی مقداری خاکه طلا در اثر سوهان زدن، اره کاری و ... در کف کارگاه میریزد این مقدار طلا با مواد دیگر از جمله خاک کف کارگاه و فلزات احتمالی دیگر مخلوط می شود که با روشهای معمولی قابل تفکیک نمی باشد. برای بازیافت این مقدار طلا باید کلاً خاک کف کارگاه را به غالکار سپرد.
طلای تیزآبی:
تیزاب همان اسیدنیتریک (HNO3) می باشد. طلا در هیچ اسیدی حل نمیگرد و این درباره اسیدنیتریک نیز صدق می کند. از این خاصیّت طلا برای جداسازی ناخالصی آن استفاده می کنند، بدین ترتیب که طلا را در زمانی خاص در داخل تیزاب قرار می دهند.
به مرور زمان بار منفی آن که ممکن است: مس، نقره و... باشد حل میگردد و طلا باقی میماند. عیار طلای بدست آمده بدین روش بین 990 الی 995 می باشد و طلای با عیار 999 را نمی توان بدست آورد (تقریباً از این روش برای غالکاری نیز استفاده می کنند) لازم به ذکر است که در هنگام قرار دادن طلا در تیزاب باید دمای تیزاب معمولی بوده و گرم نشده باشد طلای بدست آمده با عیار ذکر شده را طلای تیزابی گویند.
طلای ری گیری شده:
ری گیری روشی است که در آن از طریق تیزاسیون عیار دقیق فلز مربوطه را با استفاده از ترازوی آنالتیک بدست می آورند، بنابراین طلای ری گیری شده در جواهرسازی طلایی است که عیار دقیق آن مشاخص شده باشد.