آیا نفقه از زمان انعقاد عقد بر مرد واجب می شود؟

همین که عقد منعقد شد ، شوهر به حکم قانون ملزم به دادن نفقه است . در ماده 1102 قانون مدنی آمده است « همین که نکاح به طور صحت واقع شد روابط زوجیت بین طرفین موجود وحقوق وتکالیف زوجین در مقابل همدیگر برقرار می شود.»
در نکاح دائم است که به حکم قانون و قبل از آن در شرع نفقه بر عهده مرد قرارگرفته است و « در هر حال نفقه زوجه در زمره دیون مرد است .»14 و این وظیفه مرد ناشی از حکم قانون است و ریشه قراردادی ندارد تا هریک از طرفین در ضمن عقد نکاح و یا پس از آن تکلیف مرد را در این باره ساقط کند.
هر چند نفقه زن به عهدۀ شوهر است اما تا زن تمکین نکرده است نفقه به او تعلق نمی گیرد، چنانچه در ماده 1108 قانون مدنی آمده است که « هرگاه زن بدون مانع مشروع از ادای وظایف زوجیت امتناع کند ، مستحق نفقه نخواهد بود .» پس همان طور که در مبحث مربوط به تمکین گفته شد اگر زن بدون عذر شرعی حاضر به انجام وظایف خود در محلی که شوهر برای او تعیین کرده است به خواسته مشروع مرد عمل نکند و یا در مورد معاشرت با دیگران بی اعتنا باشد مستحق نفقه نخواهد بود. چنین زنی را ناشزه گویند یعنی « زنی که از اطاعت شوهر خارج شده است ، ولو به اینکه بدون اجازۀ او از خانه بیرون رفته و یا بدون عذر نگذارد شوهرش او را لمس کند. »15 وضع چنین زنی را نشوز گویند.
آقای کاتوزیان در مورد مبنای حقوقی رابطه تمکین ونفقه دو نظر را ذکر کرده است:
« 1_ رابطه تمکین ونفقه مانند رابطه دو تعهد متقابل در عقود معاوضی است ، پس طبیعی است که ، هرگاه یکی از دو طرف قرارداد از اجرای تعهد خود امتناع کند ، دیگری بتواند از ایفای به عهد سر باز زند.
2_ سقوط حق مربوط گرفتن نفقه ، کیفر زنی است که بدون عذر موجه از تمکین امتناع می کند یا به خانه شوهر نمی رود. »16
در مورد نظر اوّل باید گفت که رابطه عقد معاوضی در مورد تمکین و الزام به نفقه صحیح نیست چون همخوابی با شوهر و زندگی مشترک را نمی توان به صورت کالایی مادی در نظر گرفت که در برابر الزام شوهر به پرداخت نفقه قرار دارد و از طرفی در شرع و در حقوق همیشه بحث از عدم پرداخت نفقه به خاطرتمکین نکردن زن است و در مقابل نیامده است که اگر مرد نفقه زن را ندهد زن نیز می تواند تمکین نکند و در هر حال چه نفقه را مرد بدهد و چه ندهد زن ملزم به تمکین است و اختیاری در عدم تمکین به زن در مقابل عدم پرداخت نفقه به او داده نشده است هر چند راههایی برای الزام مرد به پرداخت نفقه نیز هست پس نظر اول یک نظر صحیحی نیست و نمی شود رابطه تمکین و نفقه را یک رابطه معاوضی دانست ولی نظر دوّم به صواب نزدیک تر است چون همان طور که گفته شد در صورتی به زن نفقه تعلق نمی گیرد که زن در برابر شوهر بدون عذر از تمکین در برابر او سر باز زند و از طرفی چون برخورد فیزیکی خشن نیز صحیح نیست ومرد مجاز به آن نیست ، در مقابل زن به تمکین و زندگی مشترک از حربه نفقه استفاده می کند تا او را وادار به تمکین کند.
این سوؤال از اوّل بحث نفقه زوجه دائم ایجاد می شود که آیا صرف ایجاد عقد نکاح موجب الزام پرداخت نفقه است یا نه ؟
در این باره باید گفت که مطمئناً به محض اینکه عقد به طور صحت واقع شد حقوق و تکالیف زوجیت برای دو طرف ایجاد شده است و مرد باید نفقه زوجه خود را بپردازد ولی اگر بعد از ایجاد عقد زوجه در خانه پدر ماند ، در اینجا دو حالت پیش می آید یا مرد طی شرطی پذیرفته که ایامی را که از زمان عقد تا عروسی ، زن در خانه پدر بماند به او نفقه دهد پس نفقه به او تعلق می گیرد و در صورت دیگر که زوجه در برابر درخواست تمکین سکوت کرده است نفقه ای به او تعلق نمی گیرد تا زمانی که خود را بر شوهر عرضه کند .
از نظر شهید ثانی ، در صورتی می توان گفت تمکین صورت گرفته است که زن در عین حالی که خود را بر شوهر عرضه می کند با بیان نیز بگوید « خودم را در هر مکان که بخواهی در اختیار تو قرار می دهم .»17 و اگر این گونه عمل نکند به او نفقه تعلق نمی گیرد . باید گفت که این سخن همیشه صادق نیست چون گاه حجب وحیای زن مانع می شود تا این جملات را بیان کند در حالی که ، هرگاه شوهر از او تمکین را بخواهد او تمکین می کند ونمی توان گفت که در این صورت او مستحق نفقه نیست .
به هر حال تا زمانی که زن در برابر تمکین وهمراهی مرد سکوت کرده است و شرطی هم برای پرداخت نفقه نشده است نفقه ای به او تعلق نمی گیرد.